ฟังที่นี่ หรือดาวน์โหลดไปฟังก็ได้

เรื่องติดค้างกลุ่มดาวคนเลี้ยงสัตว์
แค่ตำนานสารพัดก็ยาวโข
ต้องเพิ่มตอนดาราศาสตร์อีกใหญ่โต
ชิคาโกตาฮิติถึงฮาวาย
กลุ่มเคลื่อนที่คืออะไรฟังให้รู้
แล้วไปดูฝนดาวตกกระจายสาย
ยังมีคำควอแตรนต์อยู่อีกฝ่าย
ทั้งเขตว่างกว้างขยายเกินจินตนา

หรือคลิกไปฟังใน Spotify

ชื่อดาว Arcturus มายังไง

ชาวยุโรปรู้จักชื่อ Arcturus มานาน คำนี้เป็นคำกรีกโบราณ Arktouros เขียนว่า Ἀρκτοῦρος แปลว่า ผู้อภิบาลหมี มาจากคำเก่า 2 คำ คือ ἄρκτος (arktos – อาร์คทอส) แปลว่า หมี กับ οὖρος (ouros – อูรอส) แปลว่า คนเฝ้า

นิทรรศการโลกที่นครชิคาโกเมื่อปี 1933

เป็นนิทรรศการที่ไม่ใช่แค่งานแสดงของใหม่ แต่เป็นงานที่ส่งสัญญาณว่าเศรษฐกิจสหรัฐอเมริการฟื้นแล้วจากความตกต่ำทางเศรษฐกิจที่เกิดขึ้นตั้งแต่ปี 1929 ผู้จัดเตรียมงานมาอย่างดี และมีคนหลั่งไหลมาชมงานจากทั่วประเทศและทั่วโลก งานเปิดขึ้นเมื่อวันที่ 27 พฤษภาคม 1933 และปิดลงวันที่ 12 พฤศจิกายน ปีเดียวกัน แต่ความโด่งดังของงานทำให้ต้องเปิดกลับขึ้นมาอีกในช่วงวันที่ 26 พฤษภาคม 1934 ถึง 31 ตุลาคม 1934 มีผู้เข้าชมงานรวม 48,769,227 คน จำนวนผู้เข้าชมวันสุดท้ายคือ 374,127 คน

เขตว่างคนเลี้ยงสัตว์

Boötes Void

ฝนดาวตกควอแดรนต์

กลุ่มดาวควอแดรนต์ติดผนัง Quadrans Muralis ไม่มีในสารบบกลุ่มดาวมาตรฐาน แต่เหลือร่องรอยในชื่อฝนดาวตก

จุดกระจายอยู่ระหว่างดาวเรียงเด่นของกลุ่มดาวคนเลี้ยงสัตว์ หมีใหญ่ และมังกร อยู่ในขอบเขตของกลุ่มดาวคนเลี้ยงสัตว์

รายการวิทยุจาก ม.รังสิต ที่มาสัมภาษณ์ผมไว้เมื่อต้นเดือนพฤศจิกายน 2558 เพื่อเป็นงานเก็บคะแนนของนักศึกษานิเทศศาสตร์ปีที่ 2 ขอนำมาเผยแพร่ไว้ที่นี่อีกแห่งหนึ่งครับ

ไขขานขึ้นตอนใหม่ขัดตาทัพ
ไร้นิทานชวนสดับดังก่อนเก่า
เอาอลวนดาวเคราะห์มาบรรเทา
พฤหัส-เสาร์คู่ยักษ์ผลักกระเจิง

เรื่องดาวเคราะห์อลวน เป็นเรื่องที่ได้แรงบันดาลใจมาจากบทความในนิตยสารสองสามฉบับที่ผมได้อ่าน หรือได้แปลในช่วงกลางปี 2556 ว่าด้วยแบบจำลองคอมพิวเตอร์ในวงการดาราศาสตร์ ซึ่งระบุว่าดาวเคราะห์ในระบบสุริยะในอดีตมีการมีการย้ายวงโคจรและสร้างความปั่นป่วนไปทั่วทั้งระบบ

สิ่งที่น่าประหลาดใจคือบทความทั้งหมดตีพิมพ์ออกมาในช่วงเวลาใกล้เคียงกันมาก ต่อมาได้ฟังรายการพอดคาสต์ Astronomy Cast ตอน Planetary migration ซึ่งทำไว้เมื่อเดือนเมษายน 2556 ถึงได้เข้าใจว่าทฤษฎีนี้แม้จะเสนอมา 10 ปีแล้ว หากเพิ่งได้รับความยอมรับจากวงการดาราศาสตร์อย่างเต็มที่เมื่อไม่นานมานี้

ช่วงนั้นผมกำลังวางแผนบทความให้กับเว็บไซต์ของสำนักกิจการอวกาศ กระทรวง ICT อยู่พอดี เลยค้นคว้าเรื่องนี้เป็นเรื่องสำหรับลงในเว็บดังกล่าว ตั้งชื่อบทความว่า ดาวเคราะห์อลวน ซึ่งขณะนี้สำนักงานและกระทรวงถูกยุบไปแล้ว จึำไม่มีเว็บเผยแพร่ผลงาน

ต่อมาในการประชุมกรรมการพจนานุกรมดาราศาสตร์ที่ราชบัณฑิตยสถานซึ่งผมเป็นกรรมการอยู่ด้วย มีคำขอบทความวิชาการดาราศาสตร์ไปเล่าในรายการ คลังความรู้คู่แผ่นดิน ของราชบัณฑิตยสถาน สำหรับออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย ขณะนั้นผมเพิ่งเขียนบทความเสร็จได้ไม่นาน ยังหยิบข้อมูลมาพูดได้คล่องปาก จึงอาสาไปเรื่องหนึ่ง คือเรื่องดาวเคราะห์อลวนนี่เอง

สิ่งที่พิเศษสำหรับการให้สัมภาษณ์ในรายการนี้คือ ปกติอาจารย์จากราชบัณฑิตฯ มักให้สัมภาษณ์ทางโทรศัพท์ เพื่อความสะดวก แต่ผมคิดอยู่แล้วว่าจะขอรายการนั้นมาทำพอดคาสต์ จึงเจาะจงไปว่าจะขอไปให้สัมภาษณ์ที่ห้องอัดเสียงของสถานีวิทยุ จนได้ออกมาเป็นรายการ ออกอากาศเมื่อวันเสาร์ที่ 2 พฤศจิกายน 2556 เวลา 20.30 น.

History of Modern Astronomy in Thailand Part 2

พอดคาสต์ภาษาอังกฤษ เรื่องประวัติศาสตร์ดาราศาสตร์สมัยใหม่ในประเทศไทย ภาคจบ เผยแพร่ในรายการ 365 Days of Astronomy โครงการหนึ่งของ International Year of Astronomy (ซึ่งตอนแรกว่าจะทำแค่ปีเดียว แต่การตอบรับดีมากจนเปลี่ยนเป็นจัดต่อไปเรื่อยๆ)

มีพากย์ไทยเล่าเรื่องทั้งสองตอนให้ฟังก่อน แล้วจึงเป็นภาษาอังกฤษ ตามด้วยเพลงประกอบเต็มเพลง

ดาราศาสตร์ยุคใหม่ในสยาม
เราติดตามครั้งอยุธยายังทันสมัย
ถึงรัตนโกสินทร์ยิ่งอำไพ
เล่าเป็นไทยแล้วพากย์ฝรั่งแล้วฟังเพลง

ส่วนภาษาอังกฤษ จับตั้งแต่สมัยรัชกาลที่เจ็ดมาจนถึงยุคปัจจุบัน อันเป็นยุคที่ดาราศาสตร์ในประเทศไทยก้าวหน้าขึ้นกว่าแต่ก่อนมาก มีความเพิ่มพูนทั้งในเชิงปริมาณและคุณภาพ

เพลงประกอบคือเพลง ราตรีประดับดาว พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว เรียบเรียงและบรรเลงโดยวงดุริยางค์ไทยแลนด์ฟิลฮาร์โมนิค นำมาใช้โดยได้รับอนุญาตแล้ว

นอกจากการเล่าเรื่องในรายการ ผมได้ทำหนังสือเล่มเล็กเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพประกอบ และพากย์ไทย ขึ้นไว้เล่มหนึ่ง ชื่อ History of Modern Astronomy in Thailand ในสองรูปแบบ คือ

• แบบ PDF ไว้สำหรับอ่านในเครื่องอ่าน e-book จอ 6 นิ้ว (623 Kb)
• แบบ epub มาตรฐานโลกสำหรับ e-book แต่ไม่มีพากย์ไทย (1.4 Mb)

ที่เป็น PDF นั้นเปิดอ่านในคอมพิวเตอร์ได้ง่าย ส่วน epub ต้องมีโปรแกรมอ่าน หรือส่งเข้าไปในเครื่องอ่านจึงจะอ่านได้

History of Modern Astronomy in Thailand Part 1

เป็นพอดคาสต์ที่ทำสำหรับออกเผยแพร่ในรายการ 365 Days of Astronomy ซึ่งเป็นโครงการหนึ่งของ International Year of Astronomy

ตอนนี้ไม่ได้เล่านิทานดาว
เพราะเป็นเรื่องสืบราวสาวประวัติ
ดาราศาสตร์ของไทยให้รู้ชัด
พากย์อังกฤษช่วยเขาจัดสู่สากล

เนื่องจากเป็นรายการสำหรับคนทั้งโลก จึงทำเป็นภาษาอังกฤษ แบ่งเป็นสองตอนๆ แรกว่าด้วยดาราศาสตร์ตั้งแต่สมัยพระนารายณ์มหาราช ถึงสมัยรัชกาลที่ 5 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์

เพลงประกอบคือเพลง ราตรีประดับดาว พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว เรียบเรียงและบรรเลงโดยวงดุริยางค์ไทยแลนด์ฟิลฮาร์โมนิค นำมาใช้โดยได้รับอนุญาตแล้ว

หมายเหตุ: สำหรับข้อมูลเกี่ยวกับสุริยุปราคาในรัชกาลที่ 5 ที่ผมเล่าไว้เมื่อปี 2009 (พ.ศ. 2552) ยังไม่มีการค้นคว้ามากนัก จึงเป็นข้อมูลที่ไม่ถูกต้อง ถึงปี 2020 (พ.ศ. 2563) ผมได้ค้นคว้าและเขียนบทความวิชาการเกี่ยวกับสุริยุปราคาครั้งนั้นไว้ 2 บทความ มีความเข้าใจมากขึ้น ที่บอกว่ามีนักดาราศาสตร์อังกฤษอีกคนไปตั้งหอดูดาวเพื่อดูดาวศุกร์ผ่านหน้าดวงอาทิตย์ก่อนหน้านั้นปีหนึ่ง เป็นความเข้าใจผิด หอดูดาวนั้นเป็นกระโจมใหญ่ที่ตั้งขึ้นสำหรับเป็นหมายให้เรือเห็นจากที่ไกล ส่วนนักดาราศาสตร์ชาวอังกฤษอีกคนที่ว่า ความจริงคือกัปตันลอฟตัส (Alfred J. Loftus) ที่เข้ามารับราชการทำแผนที่ทะเลเมื่อต้นรัชกาลที่ 5

หนังชุดที่สอง ฝีมือตัดต่อของคุณเป็นไท พิมพ์ทอง มีเสียงในฟิล์มมากขึ้น ทำให้ได้บรรยากาศ และยาวกว่าฉบับแรกถึง 2 นาที มีเวลาให้มองเห็นที่มาที่ไปได้ดีขึ้น

วีดิทัศน์โดย ด.ช.ภีมภัส นาคอินทร์
ภาพนิ่งโดย วรวิทย์ ตันวุฒิบัณฑิต, วิษณุ เอื้อชูเกียรติ, พิชิต อิทธิศานต์, เป็นไท พิมพ์ทอง
ตัดต่อโดย เป็นไท พิมพ์ทอง

การไปชมสุริยุปราคาเมื่อวันที่ 22 กรกฎาคม 2552 นั้นไม่ใช่บินไป แหงนหน้าดู แล้วกลับ แต่เป็นความพยายาม ช่วยกันคิด พร้อมใจกันทำ ของทั้งทีมที่ร่วมทาง หนังสั้นเรื่องนี้บอกเล่าบรรยากาศแห่งความมุ่งมั่นในวันนั้นได้อย่างกระชับและครบถ้วน

วีดิทัศน์โดย ด.ช.ภีมภัส นาคอินทร์, พิชิต อิทธิศานต์, เป็นไท พิมพ์ทอง, เด็ดดวง แฉ่งใจ
ภาพนิ่งโดย วรวิทย์ ตันวุฒิบัณฑิต, วิษณุ เอื้อชูเกียรติ, คณะผู้ปกครองและนักเรียนโรงเรียนเพลินพัฒนา

ชมสุริยุปราคา 22 ก.ค. 2552 อย่างผู้รู้ความเป็นมา ทั้งเรื่องสุริยุปราคาและบ้านเมืองในอดีต

** เส้นเวลาไทย-จีน-โลก-ประวัติศาสตร์ 3600 ปี (รูปแบบ TIFF ขนาด 2.5 Mb)

** สุริยุปราคาในประวัติศาสตร์ไทย (PDF ขนาด 3 Mb)
– บรรพชนไทย เคยเห็นสุริยุปราคามาแล้วหลายครั้ง
– บันทึกสุริยปราคาจากครั้งอดีต มีรวมไว้ในที่นี้
– สองภาษา ไทย-อังกฤษ เพื่อการเผยแพร่สู่ชาวโลก

โอซิริส กับ ไอซิส – อี. อี. บาร์นาร์ด

ร่วมหกเดือนห่างหายไม่ไขขาน
เรื่องนายพรานค้างอยู่ไม่รู้จบ
อยากจะเล่าตอนใหม่ให้ครบครบ
แต่งานล้นท้นทบเกินกำลัง
บัดนี้พร้อมจะนำเสนอเรื่องโอซิริส
กับไอซิสเทวีมีมนตร์ขลัง
อีกประวัติบาร์นาร์ดผู้โด่งดัง
ด้วยมุ่งหวังเผยแพร่แผ่ตำนาน

กลุ่มดาวนายพรานในสายตาของชาวไอยคุปต์ (อียิปต์โบราณ) คือองค์เทพเจ้าโอซิริสผู้ครองปรโลก ซึ่งในตำนานเรียกว่า ดูอัต เทพองค์นี้มาเป็นคู่กับเทวีไอซิส ทั้งสององค์เป็นพี่น้องกันมีสถานะเป็นเทพมาตั้งแต่ต้น ได้ครองครองดินแดนไอยคุปต์ในฐานะกษัตริย์ที่เป็นเทพเจ้า ดาวของเทวีไอซิสคือดาวซิริอัส ในกลุ่มดาวหมาใหญ่

ตำนานกล่าวว่าเทพโอซิริสถูกเทพเซ็ตผู้เป็นน้องชายประหารด้วยการขังให้ตายในโลงศพ ต่อมาถูกเทวีไอซิสชุบขึ้นใหม่ แล้วจึงเสด็จไปครองปรโลก ด้วยเหตุนี้ รูปของเทพโอซิริสจึงเป็นรูปเทพที่ห่อหุ้มวรกายแบบมัมมี่ สีกายเขียวเหมือนศพ (ภาพจากวิกิพีเดีย)

ส่วนเทพเซ็ตนั้นมีเศียรเป็นรูปสัตว์ แต่ไม่มีหลักฐานชัดเจนว่าเศียรเป็นสัตว์อะไร แต่หูเป็นเหลี่ยม ศิลปิน วัชรพงศ์ เตชะไพบูลย์ เลยวาดภาพประกอบตอนสำคัญออกมาอย่างที่เห็น

นอกจากหมายถึงกลุ่มดาวนายพรานแล้ว เทพเจ้าโอซิริสยังหมายถึงน้ำ ความอุดมสมบูรณ์ และแม่น้ำไนล์ด้วย ชาวอียิปต์โบราณยินดีต่อฤดูน้ำหลากของแม่น้ำไนล์ ซึ่งพาความอุดมสมบูรณ์มาสู่ดินแดนไอยคุปต์ เท่ากับการฟื้นคืนของเทพโอซิริสในแต่ละปี เทวีไอซิสเป็นผู้ประกาศการมาถึงของเทพเจ้า เมื่อดาวซิริอัสของเทวีขึ้นก่อนดวงอาทิตย์เป็นครั้งแรกหลังจากหายไปจากท้องฟ้าไปเป็นเดือน

**********

การขึ้นก่อนดวงอาทิตย์นี้ภาษาอังกฤษเรียกว่า heliacal rising ซึ่งความสำคัญมากสำหรับดาราศาสตร์ในสมัยโบราณ และเหตุที่ดาวหายไปจากท้องฟ้า เป็นเพราะโลกโคจรรอบดวงอาทิตย์ จะมีบางช่วงที่ดาวขึ้นและตกพร้อมดวงอาทิตย์ ทำให้ถูกแดดกลบแสงจนมองไม่เห็น แต่ดาวจะขึ้นเร็วกว่าเดิม 4 นาทีทุกวัน ในที่สุดจะมีเวลาขึ้นก่อนดวงอาทิตย์จนได้ ดังในภาพประกอบ

**********

วัตถุน่าสนใจในกลุ่มดาวนายพราน นอกจากดาวฤกษ์แล้ว ยังมีเนบิวลาสว่างใหญ่ เนบิวลาหัวม้า และบ่วงบาร์นาร์ด

อีกครึ่งหนึ่งของตอนนี้เป็นเรื่องของเจ้าของชื่อบ่วง คือนายเอ็ดวาร์ด อีเมอร์สัน บาร์นาร์ด หรือ อี. อี. บาร์นาร์ด นักดาราศาตร์ผู้บุกเบิกการถ่ายภาพดาราศาสตร์ และนักสังเกตการณ์ชั้นเยี่ยม เขาขวนขวายเรียนด้วยตนเอง จากความรู้เท่ากับศูนย์จนเป็นนักดาราศาสตร์คนสำคัญของโลก เป็นชีวประวัติที่น่าศึกษาอย่างยิ่ง

ข้อมูลเพิ่มเติม – เกี่ยวกับผลงานอื่นๆ ของบาร์นาร์ด และดาวบาร์นาร์ด ผลงานการค้นพบชิ้นสำคัญอีกอย่างหนึ่งของบาร์นาร์ด หาอ่านได้ในเว็บที่เอาส่วนหนึ่งของบทความที่ผมเขียนให้กับสำนักกิจการอวกาศแห่งชาติ ไปลง (โดยไม่ให้ที่มา) หรือในหนังสือ”เกร็ดสนุกดาราศาสตร์ ภาค 2″ ของผม เป็น ebook มีขายที่ Ookbee และที่ MebMarket